İlk Yunan Filozofu: Thales

"Thales, kendisinden önde gidenleri öyle 

bir geçti ki herkes onları unuttu." 

- Simplikios

Thales, Batı Felsefesi Tarihinin en önemli şahsiyetlerindendir. Thales belki büyük bir bilim insanı değildi fakat kendisinden sonra ki Filozofları etkilemiştir. Kendisinden sonra herhangi bir yazılı metni kalmamıştır. Onu kendisinden sonra ki şahsiyetlerin yazdıklarından biliyoruz. Fakat Mısıra gidip geometri ve astronomi alıp getirdiği kuşkusuz su götürmeyen bir gerçek. 

(İyonya Haritası)

Kısa Bir Biyografisi

Thales, Felsefe tarihin de "İlk Filozof" olarak zikredilir. Yaşadığı dönem hakkında 2 farklı görüş mevcuttur.  M.Ö. 624-546 (1) ila M.Ö. 625-547 (2) diye söylenmektedir. "Milet" okulunun da kurucusu ve  temsilcisidir. 

Thales İyonya kentlerinin Krezüs'ün egemenliği altında olduğu dönemde yaşadı. (3) Yaşadığı kent, köle nüfusu barındıran, zengin-yoksul çatışması olan bir yerdi. 

Hatta "Thales zamanına benzer koşullar, Küçük Asya Grek kentlerinin çoğunda görülmüştür."(4) Thales dünyayı çok gezip dolaşmıştı. Fenikeye ve Mısıra bile gittiği bilinen bir gerçektir.  Bilinene göre hiç çocuğu olmamıştı ve neden çocuk yapmadığı sorulduğunda "çünkü çocukları çok severim" demiştir. Kişiliği daha çok Siyasi ve Askeri olarak öne çıkmaktadır. 

G. W. F. Hegel Thales'in, Siyasi kişiliğinin öne çıktığını ve Felsefeye yaşamının son dönemlerinde ısındığını söylemektedir. Thales  ve görüşleri hakkında ki bilgileri kendisinden sonra ki Filozoflardan alınmaktadır. Bunlardan bir kaçı: Herodot,  Aristoteles, Teophrastos ve Diogenes Laertius'tur.

İnancı hakkında Hegel şöyle diyor: "Thales' in bir Tanrı'nın varoluşunu kabul edenler arasında sayılıp sayılamayacağı çok tartışmalı bir noktadır. Thales'in teizmini Plouquet öne sürer"

Dönemi "Sokrates" öncesi diye geçmektedir. Kökeni Anne Fenikeli olarak iddia edilmektedir. Baba tarafından Karia olduğu iddia edilse de kararsız kalanlar da mevcuttur. Fakat Thales "Milet" doğumludur. Söylediklerine göre vatandaşlık hakkı sonradan veriliyor. 

"Doğa Filozofu" olarak ismi anılmakta birlikte, Astronomi, Metafizik ve matematik ile ilgilenmiştir. Materyalist Filozoftur. Canlı-Maddeci olarakta kabul edilmekte birlikte, Thales'den Plotinus'a kadar ki Filozoflar, bilgiyi; duyular, hayaller ve kavramlar temeline dayandırıyorlar. 

Babası: Eksamyas, Annesi de: Kleobuline  (Ailesi: Thelidler)

Yedi Bilge

Thales, Yunanistan'da ki ünlü Yedi Bilge'den biridir. Yedi Bilgeler "Devlet adamı" ve "Kanun Koyucular" idi. 

Diğer Yedi Bilge: Thales, Solon, Periandros, Kleobulos, Kheilon, Bias, Pittakos. İskit Anakharsis, Khenailı Myson, Syroslu Pherekydes, Giritli Epimenides. 

Bazıları tiran Peisistratos’u da sayarlar.  Thales ayrıca Lidya kralı Karun'un veya Krezüs'un (Kroisos) çağdaşıdır. Konfüçyüs ile de çağdaş olduğu söylenir. (5)

Thales'in Meraklılığı

Thales'in yazılı metni ve ya metin parçası mevcut olmadığı gibi, kendisine mal edilen eserler ise kendisinin olmayıp sahte olduğu söylenmektedir. 

Yunan Mitolojisinin sunduğu şeylerle yetinmeyip "neyin gerçekten var olduğu", varlıkların ve şeylerin nasıl niçin oldukları gibi olmaları gerektiğini sorguluyup düşünmüş ve açıklamaya çalışmıştır. 

Kendi Çağındaki Yunan toplumu gibi Mitolojik efsanelere değil, gerçeğe odaklanmıştır. “gözle görünür dünyanın akli ve anlaşılır bir düzeni gizlediği, doğal dünyanın nedenlerinin yine bu dünyanın sınırları içinde aranması gerektiği ve başka bir kaynaktan yardım görmeyen, özerk insan aklının bu arayışta kendisinden yararlanılabilecek yegâne araç olduğu” inancını ikame etmiştir. 

Thales'in felsefesi gerçekte şu basit unsurlardan oluşmaktadır: (a) Doğayı yalın bir duyusal öz içinde kavramak üzere bir soyutlama oluşturmuştur. (b) Zemin ya da ilke Kavramını ortaya koymuştur; yani suyu niceliğin ayrımı olarak daha öte belirlemeden sonsuz Kavram olarak, düşüncenin yalın özü olarak tanımlamıştır. Thales' in bu ilkesinin sınırlı anlamı budur.

Mısır Gezisi

Thales, Bilim merkezi Mısır gidip orada suyun önemini anladığı söylenir. Suyun; yapıcı ve yıkıcı, denizin; sonsuz ve tükenmez özelliğinden varsayım yapmış olabilir. Thales mısırlılardan yararlanan tek Filozof değildir. 

Matematik, Astronomi ve Tıp alanında da Yunanlılar, Mısırdan yararlanmıştır. Mısırdan Geometri getirildiği söylenir. Alışverişlerde" Yunanlıların Lidya'dan parayı, Mısır'dan papirüsü, Fenike'den alfabeyi almıştır. 

Ayrıca Thales sadece Geometri biliminde bir çok şey keşfetmiştir mesela: Bir dairede çapı gören çevre açı, dik açı. Diğeri: ikizkenar üçgenin taban açılarının birbirine eşit olduğu, birbirini kesen  ki doğruda ters açılarının birbirine eşit olduğu, bir dairenin çapla iki eşit kısma bölündüğü teorimleri de vardır. 

W. Kranz'ın aktardığına göre:  İlk olarak daire içine dik açılı bir üçgen çizmiş. Anthony'in aktarımına göre: Çizdikten sonra: Bu keşfi için Tanrıya öküz kurban ederek kutlamış. 

Ve Ahmet Arslan aktarımla: "Eudernos'un Thales'e mal ettiği iki buluş ise, onun bir kulenin tepesinden denizdeki gernilerin uzaklıklarını ve Mısır piramitlerinin yüksekliklerini ölçmesine ilişkindir."

Thales Astronomi ve Matematik ile ilgili bilgileri Mısır ve Babil gezilerin de elde etmiştir. Bu gezileri herhalde bilgi edinmek için yapmıştı. Mısır da geometriyi bulup Yunanistana getiren yine Thalestir. Mısır geometrinin, Babil ise Astronominin vatanıydı. 

Mısırlılar geometriyi kaba bir biçimde "arazi ölçümü" için kullanıyorlardı. Çünkü her yıl taşan Nil Nehri; arazilerin sınır taşlarını yok etmekteydi ve köylülerin tarlalarının sınırlarını yeniden belirlemek için dikdörtgen biçimde alanaları hesaplamak için bu yöntemi kulanmışlardı. Fakat yunanlılar bu yöntemi alan hesaplamak için kullanmadılar. 

Gün dönümünü hesaplaması

Eserlerinden birinin "Gündönümü üzerine" olduğu söylenir. Bir senede 365 gün olduğunu tezini ortaya atıp kanıtlayan ilk kişi olduğu söylenir  ve yaz ile kış gün dönümlerini hesaplamıştır. 

Güneş Tutulmasını Tahmin Etmesi

Thales, 28 Mayıs 585'de Küçük Asya'da gerçekleşecek "Güneş Tutulmasını" önceden bilmişti. 

Heredot, Thales'in: "Lidya kralı Alyattes ile Med hükümdan Kyaksares arasında yapılan savaş sırasında meydana gelen güneş turulmasını önceden tahmin ettiğini" söylemiştir.  Söylenene göre bu bilgileri Babil gezisinde elde etmişti. 

Fakat Ahmet Arslan "İlk Çağ Felsefe Tarihi"nin I. Cildin'de, şöyle anlatmaktadır: 

"Thales'in İÖ 585 yılındameydana geldiği hesaplanan güneş tutulmasına ilişkin tahmini, ancak Mezopotamyalılar tarafından tutulmuş olan gök cisimlerinin hareketlerine ilişkin cetvelleri (ziyçler) görmüş olmasıyla açıklanabilir. 

Aristoteles matematik sanatların, kafi derecede boş zamana sahip olan Mısırlı rahipler tarafından yaratılmış olduğunu söyler." (s. 61)

"Thales matematik ve astronomiye ilişkin bilgilerini herhalde Mısır ve Babil'e yapmış olduğu ileri sürülen yolculuklarında kazanmıştır. M. Ö. 585 yılının 28 Mayıs'ında meydana geldiği hesaplanan güneş turulmasını önceden tahmini, onun Babil astronornisinin sonuçlarından yararlanmış olduğunu göstermektedir. 

Çünkü bu dönernde Yunan dünyası henüz bu tür bir tahmini mümkün kılacak kadar gelişmiş astronorni bilgisine sahip değildi." (s. 87)

Her şeyin Kökeni "Su" 

Thales dünyanın su'yla çevrili olduğunu ve dünyanın su üzerinde yüzdüğünü söylüyordu.

Her şeyin ilkesi (arkhe) ve kökeninde, ana madde de "su" vardı. Su ısındığın da buhar oluyordu. Suyun doğal olduğu hal "sıvı" haldir. Akan her şey: su'dan gelmiştir. Katı olan şeyler de; suyun buz halinden gelmiştir. 

Aristoteles, Thales'in onun, tüm hayvanların ve bitkilerin yaşamak için suya ihtiyaç duyuyor olmalarından ya da meninin de nemli olmasından dolayı böyle düşündüğünü ifade ediyor.  

Her şeyin suyun değişik biçimleri olduğunu söylüyordu. Thales'in bu düşünceye, yüksek  dağlarda bulduğu deniz canlısı fosillerinden yola çıkarak, vardığı söylenir.

Thales’in görüşünün yarattığı etkinin nedeni, bütün varlıkların su olduğuna dair kesin hükmü değildi. Onun yarattığı etkinin nedeni bütün varlıkları tek bir maddeye indirgemesiydi. Bu tek maddeye indirgemeci felsefi çabaların genel adına Monizm (tekçilik) denir. Monizm'i ilk öne süren Thales olduğu söylenir. Monizm, gerçekliğin esasta bir tek gerçeklik, tek süreç, tek madde, tek yapı ve “zemin” olduğu inancıdır. 

1) "Su, her şeyin arkhesi, ilkesi, doğası, nedeni veya tözüdür." (Metafizik, 983 b 20);

2) "Dünya, suyun üzerinde yüzer." (De Caelo, 294 a 28) ve nihayet;

3) "Her şey, tanrılarla doludur." (De Anima, 411 a 7). 

4) "Thales suyun her şeyin başlangıcı olduğunu söyler, ama Tanrı,olan her şeyi sudan oluşturan Zihindir." (De Nat. Deor. 1.10). 

Thales her şeyin tanrılarla (daimonlarla) dolu olduğunu sanıyordu, mıknatıs taşını, demiri çektiğinden dolayı, canlı olduğunu söylüyordu. Thales' in her şeyin  ilkesini (apxit [arkhe]) su olarak tanımlamış olduğunu ifade eder. 

Ama apxit [arkhe] 'yi kullanan ilk kişi Anaksimandros olmuştur; Thales böyle bir düşünce belirlenimine sahip değildi, o upxit [ arkhe] 'yi temel ilke olarak değil, zamanda başlangıç olarak kabul ediyordu. 'Neden' belirlenimini Thales felsefesine dahil etmiş değildi; ' ilk neden' daha öte bir belirlenimdir. 

"Su"ya bağladığı başka bir teoriyi de, W. Capelle'den dinleyelim: "Thales, Dünya bir gemi gibi hareket ediyormuş, ve suyun hareketliliği nedeniyle sallandığı zaman insanlar deprem oluyor diyormuş."

Bir kaç alıntı ve not

"Güneşin tutulacağını önceden haber vermiş.."  (Ahmet Arslan - İlk Çağ Felsefe Tarihi, c. I, 61-87.)

"Lidyalıların Medlere karşı yaptıkları bir seferde Kızılırmak'ı rahatça geçebilmeleri için bu nehrin kenarında bir kanal kazdırmış, Kızılırmak'ın sularını ikiye böldürrnek suretiyle seviyesini alçaltmış, böylece onun üzerinde rahatça bir köprü kurulmasını sağlamıştır." (Ahmet Arslan - İlk Çağ Felsefe Tarihi, c. I, 86.)

"Denizci bir şehir devleti olan Milet'in gemicilerine denizde yönlerini kaybetmemeleri için Küçük Ayı takım yıldızını yön tayin etmede esas olarak almalarını öneren ilk kişinin de Thales olduğu söylenmektedir." (aynı eser)

"Mısırdan ilk kez geometri bilimini Thales getirmiştir."

"Denizdeki gemilerin aralarındaki mesafeyi onun hesapladığı söyleniyor."

"Takımyıldızlar üzerinde de çalışmış, Güneşin ve Ayın büyüklüklerine ilişkin tahminlerde bulunmuştur. Hava durumunu tahmin etmek konusundaki yeteneğini büyük bir kazanca dönüştürmüştür."

"Nadir rastlanan bir zeytin bolluğunu önceden kestirerek tüm zeytin değirmenlerini ucuza kiralamış, kurduğu tekel üzerinden bir servet elde etmiştir."

"Thales her şeyin, esrarengiz, canlı güçlerle dolu olduğuna inanmaktadır." (İlkçağ Felsefe Tarihi 1, Ahmet Arslan, s. 90)

"Thales yıldızlar üzerine çalışmakta· ve dikkatle gökyüzünü incelemekteydi. Bir kuyuya düşünce alaycı ve nüktedan bir Trakyalı hizmetçi kız, göklerde olup bitenleri bilip burnunun dibinde olup bitenleri göremeyen bir kaçık olduğunu söyleyerek onunla dalga geçti." (Theaetetus, 174a)

"Herodotos (I. 169-171) ikisinden de söz eder ve Thales hakkında, onun, İyonyalılar yenilmeden (anlaşıldığı kadarıyla Krezüs tarafından) önce bile, Teos 'ta, İyonya halkının arasında bir yüksek şura (Ev pouAEurftpıov [hen bouleuterion]) oluşturmalarını ve böylece, gene eskisi gibi ayrı boylar (öijµoı [demoi]) olarak kalabilmeleri için başkenti ve baş federal kenti olan federal bir devlet kurmalarını tavsiye etmiş olduğunu söyler. Gelgelelim, bu tavsiyeyi dinlememişlerdir." (G. W. F. Hegel - Felsefe Tarihi, c. I, s. 150.)

"Thales'in bile elektrik hakkında bilgisi olduğunu bilinmektedir."  (Diogenes Laertios)

Sözleri

"(Thales) neyin zor olduğunu sorana: "kendini tanımak"; neyin kolay olduğunu sorana: "başkasına akıl vermek"; neyin en tatlı olduğunu sorana: "kavuşmak"; Tanrının ne olduğunu sorana: "başı sonu olmayan şey"; gördüğü en acayip şeyin ne olduğunu sorana: "yaşlı bir tiran"; insanın talihsizliğe en kolay nasıl katlanacağını sorana: "düşmanlarını daha kötü durumda gördüğü takdirde"; en iyi ve en doğru nasıl yaşayaağımızı sorana: "başkalarında kınadığımız şeyi kendimiz yapmadığımız takdirde"; diye cevap vermiştir." - Diogenes Laertius

"Kefaletin yoldaşı felâket. Kötü yoldan zengin olma. Babadan kötü şeyi kapma. Ana babana ne gibi yardımlarda bulunmuşsan ihtiyarlığında kendin de öylelerini bekle-işsiz-güçsüzlük üzücü bir şeydir. Kendine hâkim olmama zararlı bir şeydir. Acınmaktan çok kıskanıl. Ölçülü ol."

"En hızlı şey akıldır, çünkü her yerde dolaşır; en bilge şey zamandır, çünkü her şeyi ortaya çıkarır."

“Her şey Tanrılarla doludur.”

NOTLAR:

(1) Ahmet Cevizci - Felsefe Tarihi Thales'ten Baudrillard'a, s. 32.

(2) a- Vikipedi, b- R.C Solomon, K.M. Higgins - Felsefenin Kısa Tarihi, s. 29.

(3) G. W. F. Hegel - Felsefe Tarihi, c. I, s. 163.

(4) Bertrand Russell - Batı Felsefesi Tarihi, c. I, s. 127.

(5) G. W. F. Hegel - Felsefe Tarihi, c. I, s. 122.

Kaynaklar:

Ahmet Arslan - İlkçağ Felsefe Tarihi, c. I.

Ahmet Arslan - Felsefeye Giriş.

Anthony Kenny - Antik Felsefe Batı Felsefesinin Yeni Tarihi c. I.

Ahmet Cevizci - Felsefe Tarihi Thales'ten Baudrillard'a, Say Yay.

Afşar Timuçin Gençler İçin Felsefe Tarihi.

Alfa - Felsefe Kitabı

Ernst von Aster - İlkçağ ve Ortaçağ Felsefe Tarihi 

Macit Gökberk - Felsefe Tarihi

Fransis E. Peters - Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü

Mehmet Ali Ağaoğulları, Duygu Türk - Sokrates'ten Jakobenlere Batı'da Siyasal Düşünceler

Bekir S. Gür - Matematik Felsefesi

R.C Solomon, K.M. Higgins - Felsefenin Kısa Tarihi

Hilmi Ziya Ülken - Felsefeye Giriş.

Diogenes Laertios - Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri

F. M. Cornford - Sokratesten Önce ve Sonra

Douglas J. Soccio - Felsefeye Giriş

Halil Gökhan - 100 Terimde Bütün Felsefe

Onay Özer - Felsefenin ABC'si

Walther Kranz - Antik Felsefe

G. W. F. Hegel - Felsefe Tarihi c. I.

Jostein Gaarder - Sofi'nin Dünyası

Heredotos - Tarih, Çev. Müntekim Ökmen, Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi

Wilhelm Capelle - Sokrates'ten Önce Felsefe, c. I.

Jonathan Barnes - Sokrates Öncesi Yunan Felsefesi

Dijital Kaynaklar:

https://tr.wikipedia.org/wiki/Thales

https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/21_22_Guz/ilkcag_felsefesi/5/index.html