Osman Gazi'nin Adı Meselesi

Bu tartışma yeni değildir. 

Öyle ki bu tartışma için Yavuz Bahadıroğlu: "Devletin kurucusu bütün temel ve tali kaynaklarda “Osman Gazi” olarak selamlanırken ve son bulgularda bu teyit edilmişken, “Ataman” diye bir isim uydurmak, hele Müslüman kuruculara “kâfir” anlamına gelen bir yafta yapıştırmak, ırkçı bakışla tarihe gitmenin nelere kadir olduğunu göstermekten başka bir işe yaramaz.." (“Osman Gazi” mi, “Ataman Bey” mi? , 03 Ekim 2014) diyor. 

Yani bunu iddia etmek "ırkçılık"mış, Osman Gazi'ye "kafir" demekmiş..

"Türk Tarih Kurumu eski Başkanı Prof. Dr. Metin Hülagü, “Biri ortaya bir şey atıyor sonra ayıkla pirincin taşını. Bizans kaynaklarında Ataman diye geçebilir. Osmanlıca kaynaklarda Osmanlıca isimler farklı yazılır. Örneğin George ismi Corç diye yazılır. İsimlerin yabancı kaynaklarda Atman veya Ataman geçmesi neyi değiştirir ki? Ataman yeni mi keşfedildi? Bu kaynakları sadece bu iddiayı atanlar mı okumuş?” diye tepki gösterdi." (Milliyet, "Tartışma yarattı! Osmanlı'nın kurucusunun gerçek adı...", 01 Eylül 2019)

***

Bu tartışma için bir çok makale, kitap, köşe yazısı taradım. Bulabildiğim her kaynağı değerlendirdim. 

***

"Georges Pachymeres Osmanlı'nın ilk dönemi hakkında oldukça fazla bilgi veren, tarihte Osman(!) Bey'den ilk bahseden kişi. Gelin görün ki bahsettiği kişi Atman veya Otman diye bahsettiği Ataman Bey. Yani bizim Osman Bey. Hatta günümüz İngilizcesinde de Osmanlı İmparatorluğu 'Ottoman Empire' diye geçer. 

'Ottoman' kelimesi Ataman'ın İngilizce çevirisi olarak kullanılmış. Zira Osman olsaydı 'Othman' diye geçmesi gerekirdi ki öyle kullanılmamış. Ki aynı kaynaklar ileride Genç Osman'dan bahsederken 'Othman' diye yazmışlar.” (OdaTV, "Osmanlı aslında Osman'lı değil miydi", 09 Ağustos 2019.)

Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Çağdaş Yunan Dili Edebiyatı Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Levent Kayapınar: "Osman Bey adına basılmış nümizmatik para ve Osmanlıca kayıtlı arşiv belgesi yok. Elimizde o döneme ait sadece Bizans kaynakları var ve bu kaynaklarda Osman değil, Ataman adı geçiyor.

Ertuğrul Gazi’nin oğlu Ataman Bey’den sonra Orhan, Murat ve Yıldırım tahta çıkıyor. Tamamı etimolojik köken olarak Türkçe isimler. Ataman ve Yıldırım arasındaki dönemde Ak Sungur, Alp gibi Türkçe isimler sıkça karşımıza çıkıyor. Osman Bey’in adının Atman veya Ataman olduğu görüşüne daha yakın duruyorum.." (Milliyet, 01 Eylül 2019.)

***

Öyle ki, Rıza Zelyut'a göre "Otman", "Odman" olup "Ateş Adam" demektir. (1) Buna da mantıklı gelmekle beraber "odtigin", "ateş prensi" olarak geçiyor ve Türk Tarihinde "Ateş Kültü"nün varlığını biliyoruz.

Öyle ki İsmail Hakkı Uzunçarşılı "Osmanlı Tarihi" serisinin I. Cildinin 103, 108 sayfaların da, Osman Bey'den "Otman" diye bahsediyor. 

Hapishanede kitap yazdığı söylenen Yalçın Küçük, kitabın adını "Atamanoğlu Fatih" koymuştur. Yalçın Küçük "Ataman" ismi ile ilgili konulara kitabında şöyle yer veriyor:

"Amma, ne olursa olsun, "Atman" adı, yavaş yavaş akademiya'ya da sızmaktadır. Profesör Kafadar'ın çalışmasını bunlardan birisi olarak görebiliriz; Profesör Cemal Kafadar, Osman'ın asıl adırun "Atman" ya da' "Ataman" olabileceğini ciddiyetle not etmektedir. Kafadar, bazı Arabi kaynaklara ilaveten aşina olduğu Grek kayıtlan da göz önüne alarak, some scholars have concluded that the founder of the Ottoman beglik did have a Turkish name at first, perhaps At(a)man, and that it was later changed to Osman, Osmanlı Beyliği'nin kurucusunun asıl adının "Atman" veya "Ataman" olduğunu haber vermektedir." (sayfa 29)

"Diğer taraftan Moğollar'dan bize geçen isimler arasında, Babailer'in kullandıkları"Otman Baba" var.

Ayrıca Profesör Sümer'in, Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları nam pek değerli çalışmasında da "Otman Baba" ismini buluyoruz." (sayfa 29)

"ilaveten bazı Rus romanlarında, Tatar şefleri bir unvan olarak "ataman" adını taşıyorlar. Bunu ekte göstermiş bulunuyorum." (sayfa 29)

"'Ataman': Moğolca'dan ödünçtürler. Dilleri ve zaman zaman bu iki büyük kavmi birbirinden ayırırken çok güçlüklerle karşılaşıyoruz." (sayfa 86)

Yazar kitabında "Kazaklar ve Türklerde Ataman Adları" diye bölüm mevcut. Söylediğine göre Sovyet Yazarı Şolohov, Romanların da "Ataman" ismini zikrettiğini söylüyor. Detayları için kitaba göz atabilirsiniz.

Yalçın Küçük kitabında "Otman"ın hala daha Karadeniz'in kuzeyinde kullandığını söylüyor.

(Şolohov - Tihiy Don, Yalçın Küçük'ün Aktarımıyla..)

***

Halil İnalcık şöyle bahsediyor:

"Düstûrnâme’de Karadeniz ötesinde Altın-Ordu’dan bir Tatar akını, tarihî bir gerçeği yansıtmış olabilir. Tatarların katı-yayı’na yapılan atıf ilginçtir. Ok menzili normalden uzak olan katı-yay, Türk ve Moğollara savaşta silâh üstünlüğü sağlıyordu. Osman’ın, Karadeniz kuzeyinde, Kıpçaktan gelen Ataman (Pachymeres: Atmanes) adında biri okluğu faraziyesi (Heywood) uzak bir olasıdır."

"Osman (Atmanes), ilk kez çağdaş bir yabancı tarihte zikredilmiş"

"Bizanslı kronikçi, Osmanlı rivayetlerinde olmayan bir başka önemli noktayı belirtir: Osman (Atmanes), Kastamonu (Paflaogonya) Uc emirleri Çoban-oğulları enirinde bir Uc savaşçısıdır." (2)

***

Nicephoras Gregoras ve Pachymeres, Osman Gazi'den bahsederken "Ataman" diye söz ediyorlar. (3)

***

Erhan Afyoncu"Sorularla Osmanlı" Kitabının "Soru 10: Osman Gazi’nin gerçek ismi nedir?" bölümünde: 

"Moravcsik, Bizans kaynakları üzerine yaptığı araştırmadan hareketle, XIV. yüzyılda Osmanlılar’ın devlet ve hanedana adını veren kişiyi Ataman olarak tanıdıkları, bu ismin ya Arapça kökenli Osman adının Türkçeleştirilerek halk ağzında bu duruma getirildiği, ya da daha büyük bir ihtimalle babasının Ertuğrul, kardeşlerinin Gündüz, Savcı, oğlunun Orhan gibi tam Türkçe adlar taşıdıklarını göz önüne alarak, onun adının da aslen Ataman olduğunu, fakat İslâm medeniyetinin tesiri ile Osman şekline büründüğünü iddia etmişti. 

Daha sonra Adnan Erzi de, o devirlere ait bazı kaynaklarda Osman adının, Tuman ve Otman şekillerinde görüldüğünü belirtip, Moravcsik’in iddiasına yaklaşarak, Osman Gazi’nin gerçek isminin bunlardan birisi olduğunu ileri sürdü. Ancak her iki iddia da, tarihçiler arasında tasvip görmedi. Orhan Gazi devrinde Anadolu’yu dolaşan meşhur seyyah İbn Batuta ise Osman Gazi’yi, Osmancık olarak zikreder." diye söylüyor.

Adnan Erzi'yi de bu yazım da kaynak alacağım. Fakat "Osmancık" olarak zikretmesi epey ilginçtir. "Osmancık" adının farklı bir anlamı olduğunu düşünüyorum ben açıkçası.

Fakat Osman Gazi'nin "İslam Medeniyeti" tesiri ile "Osman" adını alması pek çok kaynakta duyulan bir şey öyle ki Youtube Videolarında da bu tesirden söz edildiğini söylemeden geçemeyeceğim.

***

Tarihçilerimizin çoğu bu isim konusunu o kadar abartıyorlar ki her konu da olduğu gibi, eğer Osman Gazi'nin ismi:

a- Atman, Ataman, Tuman ise o zaman şamandır ve sonradan Müslüman olmuştur

b- Atman, Ataman, Tuman olursa İslam bağından kopar, bu uydurmadır. 

Fakat hiç biri doğru değil. Osman Gazi'nin adını kendi inancı belirlemez. Müslüman olup Türk ismi taşıyan pek çok lider vardır. Türkler yine de Müslüman olduğu halde eski inançlarını ya bilerek-isteyerek ya da bilmeyerek yaşamış ve eski inançlarına dair izler barından şeyler Tarihte bırakmışlardır.

***

Kaynaklar da "Osman" isminin şu olduğu iddiasında bulunurken verdikleri yazım şekilleri:

Atman (Ατμάν): Pachymeres, Nicephoras Gregoras, Moravcsik

Atman ve ya Tamam: Joseph de Guignes

Ataman: Levent Kayapınar

Atman ve ya Ataman: Yalçın Küçük

Atman ve ya Azman: Franz Babinger

Atmanes: Halil İnalcık

Azman: Friedrich Giese

Otman; İsmail Hakkı Uzun Çarşılı, L. Bazin, Gyula Káldy-Nagy, Elizabeth Zachariadou, De Guignes

Odman: Rıza Zelyut

Othman: Danişmend

Yunan formuna uyarlanmış: Atoumdnos, Atoumdnês, Atouman.

Diğerler şekiller: Uthman, Atuman, Otuman,  Otknan.

Bir de Gyula Moravcsik'in kaydettiği bazı isimler: 

Atman (George Pachymeres, Nicephorus Gregoras)

Atouman Atoumanos Atoumanes (Notitiae Chronicae, Chronicon Turcorum)

Otmanos Otmanes (Hierax, Chronica Minora)

Otoumanos (Chalcocondyles)

Othmanos 

Othman 

Otthmanos 

Otthmanes 

Otthamanes

Osouman.

From Turkish Atman, Ataman, Azman, Tuman? ~ Arabic Otmān.. (4)

Öyle ki eğer Pachymeres: Osman Gazi'nin adı "Osman" olsaydı  Οθμάν (Osman) diye yazılırdı.

"Erzi tarafından yapılan çalışmada, El-Umari’de (1300-1349) ismin iki yerde geçtiği, Cenevizli Balaban’dan alınan yerde “Taman/Tuman” şeklinde, Şeyh Haydar Uryân’a istinaden verilen yerde ise “Osman” şeklinde kaydedildiği belirtilmiştir." (5)

 

***

Hepsi Türkçe İsimler:

Dedesi : Gündüz Alp

Babası: Ertuğrul Gazi

 

Amcaları: Dündar, Gündoğdu, Sungur Tekin

 

Kardeşleri: Saru

Yatı (Savcı), Gündüz

Arkadaşları: Aygut Alp, Turgut Alp, Konur Alp, Hasan Alp, Akça Koca, Samsa Çavuş

 

Oğlu: Orhan Gazi

***

(Osman Gâzî’nin tespit edilen üç sikkesinden birinin (İstanbul Arkeoloji Müzesi, İslâmî Sikkeler, DN.81) her iki yüzünde (solda) ve diğer iki sikkesinin aynı mizanpajla tasarlanmış arka yüzlerinde (sağda) kendisini bizzat “‘Osmân” ismiyle tanıttığı açıkça görülmektedir. Nicholas Lowick Özel Koleksiyonu + Doha Müzesi/Katar, E. nr.: 3848.)

Osman Gazi'nin isminin "Otman" ve ya "Atman, Ataman" olamayacağını söyleyen Tarihçilerin çoğu bu sikkeleri kaynak göstermektedir. Çünkü sikkelerin iki yüzünde de "Osman" yazmaktadır.

Bunun için ilk başta söylediğimiz: Sonradan "Osman" ismi alma meselesine geliyor bu konu. Öyle ki bazı tarihçiler Osman Gazi'nin adının ya sonradan alma olduğunu ve ya "Otman, Atman" adının takma adı olduğunu ileri sürdüler. 

Fakat Firdevs-i Rumi ve Yazıcı-zâde Ali, Osman Gazi'den "Otman" diye bahsediyor. 

***

Değerli Yazar Hakan Yılmaz bu konuyla ilgili detaylı çalışmaları bulunuyor. Mesela Osman Gazi'nin; Sikkelerinde, mektuplarında "Osman" adıyla anılması ve bir çok dönem tarihçisi tarafından "Osman" ve ya "Otman" adıyla geçtiği bilinmektedir.

***

"Otman, Atman, Ataman" ismi öne çıkıyor, fakat bilinmektedir ki: Osman Gazi bu adlardan birini kullanıyor olabilir. Osmanlı Tarihi ile ilgili araştırmalar bizi aydınlatacaktır. Fakat uzak bir olasılık değildir.

İsmin "Türk" olduğu kime batacak, kimi sevinderecek göreceğiz. Çünkü bunu bir ideoloji savaşı olarak görüyorlar. İsminin "Türk" olması olasılığına bile dayanamıyorlar, hazmedemiyorlar. 

Bu aydınlatılmak istenmeyen Osmanlı Tarihinin tek sorumlusu Osmancılık peşinde koşan Türk düşmanlarıdır.

Yazıklar olsun onlara! Kahrolsun Türk düşmanları!

***

Şöyle söylenebilir, "Otman, Atman, Ataman" Osman Gazi'nin

- Gerçek adıdır. Fakat sonradan İslamlaştırarak "Osman" olmuştur.

- İlk kendi adıydı fakat kendisi bırakıp "Osman" adı almıştır,

- Unvanıdır,

- İkinci Adıdır,

- Şaman inançlarının Türk kültüründe etkisi kaldığından dolayı: Takma ad olarak kalmış olabilir.

Bunları değerledik topladık. Sonucumuza göre böyle bir ad mevcut. Fakat yeterli delil olmadığından dolayı tamamen bir sonuca varamıyoruz.

Türkçe olması Tarih yazımını değişterecek. İsimden çok "Otman" halinden "Osman" haline nasıl geldiğinle ilgili tartışmalar süregelecek..

Osman Gazi'yi saygıyla anıyorum. Varolsun! 

NOTLAR:

(1) Aydınlık, "Bir TRT palavrası: Diriliş Ertuğrul", 22 Şubat 2019.

(2) TTK, Belleten, "Osmanlı Beyliği'nin Kurucusu Osman Beg", Ağustos 2007, Cilt LXXI - Sayı 261.

(3) Yalçın Küçük - Atamanoğlu Fatih, Mızrak Yay., 1. Baskı, İstanbul, Mayıs, 2012, s. 92.

(4) https://www.quora.com/Why-did-the-Byzantine-record-the-name-of-Osman-Ghazi-as-Otoman/answer/Nick-Nicholas-5

(5) Gümüşçü & Balcıoğulları -  "Osmanlı Beyliği’nin Kurucusunun İsmi Meselesi Üzerine", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten, 71 (Haziran), 87-109, s. 89.